دسترسی ها

 پایگاه خبری توران – دؤردونجو بؤلوم – باشی اوجا خالقیمیزین شیفاهی ادبییاتی‏نین بوْل – بوْ‏ل نؤوعلری واردیر. بایاتیلار، تاپماجالار، اوخشامالار، نازلامالار، اویونلار، لایلالار و عنعنه‏ لر اونلارین کیچیک میقیاس‏لی حیصه ‏لری‏دیر. بونلاردان علاوه «آتالار سؤزو» شیفاهی ادبییاتیمیزدا اؤزونه اؤزل بیر یئر آچمیش‏دیر. خالقیمیز بونلاری سئوه – سئوه اوخویوب، سینه-‏ دن – سینه ‏یه ان اسکی چاغلاردان بو گونه کیمی قوْرویوب بیر ده‏ یرلی امانت کیمی بو گونکو و صاباح‏کی نسیل‏لره چاتدیرمیشلار. بونلار ائله سئویلمیش و منیمسه‏ نیلمیشلرکی، شهرلردن و کندلردن علاوه محله‏ لرده ده بعضی واریانت‏لاری آزالیب، چوخالمیشدیر. اؤرنک اولاراق بیر سیرا یئرلرده دئییرلر: « آشین سویوخلوغو دنین یوخسول‏لوغوندان‏دیر » حال بوکی، بیز تبریز‏لی‏لر دئیه-‏ ریک « آشین دورولوغو دنین اولماماسیندان یا یوخلوغوندان‏دیر» . بورادا قصدیمیز بو دئییل کی دئیه‏ ک، بیز دوز دئییریک یا باشقالاری، آمما دئمک ایسته‏ ییریک کی، آتالار سؤزو خالق طرفیندن چوخ – چوخ سئویلیب ایشلدیلمه‏ سینده نئچه دوْن‏دا دییشمیشدیرلر. بورادا بیر آنلام دا بلله‏ نیر. او دا بو کی، بونلارین ایفالاری چوخ‏دور و خالق‏ بونلاری چوخ سئویب و اونا گؤره هم تویلاریندا ایشله ‏دیرلر، هم یاسلاریندا هم‏ده دانیشیقلاریندا. بیزیم آتالار سؤزو چوخ گومان کی، باشقا خالق‏لارین آتالار سؤزوندن فرقلی‏دیر. اؤرنک اوچون فارسجا چوخ ایشله‏ نن « مرغ همسایه غازه » سؤزونه باخاندا گؤروروک، هئچ واخت قونشونون تویوغو قاز اولا بیلمز. آمما بیزده بول – بول ایشله‏ نن « قونشو آشی ایشمه ‏لی اولار » سؤزو واقعیت‏دن قیراغدا اولا بیلمز. بو میثال‏دان آیدینلاشیرکی، بیزیم آتالار همیشه سؤزلرینی حئساب – کیتاب ایله دئییب و بیچیم‏سیز سؤز ایشله ‏تمه ‏میشلر.
آتالار سؤزلریندن زامانین گئدیشاتی دا تاثیرلی اولموشدور. بو ظاهیرده کیچیک، معنادا بؤیوک سؤزلر گاهدان اسکیلیب، گاهدان ایسه آرتیریلمیشلار. حتی بیر سیرا شاعیرلرین بیر بئیتی یا میصرعی اصلن ضرب‏‏ المثل کیمی ده اولموشدور. البته بونون ترسی‏ده اولا بیلمیشدیر. بیر جومله‏ نین کی معنا و آنلامی چتین نظره گلیر آز دئییلیب و یاواش – یاواش اورتادان قیراغا چیخمیشدیر. بونو بوگون الده اولان « آتالار سؤزو» کیتابلاریندا آیدین جا گؤرمک اولار. آتالار سؤزلرینده دونیاجا سؤز- صؤحبت وار. بو ظاهیرده کیچیک آنلام‏دا بؤیوک سؤزلرده بدیعی و یئنی فیکیر و دوشونجه ‏لر ، دینی و اخلاقی آنلاملار، دیری‏لیک طرزی، دیل‏چیلیک، تاریخ و … دولودور.بو سؤزلرین ایزلرین و آیاق یئرلرین تاریخده گؤرمک مومکون‏دور. آتالار سؤزو هر میللتین روحییه‏ سی، فرهنگی، کیم‏لییی، تاریخی و ساییره‏ سینین آیناسی‏دیر. بونلاری یارادانلارین بو گونه قده‏ر ۹۹ فاییزی هله‏ لیک تانینمامیش‏دیر. بلکه ده بونلارین یارادیجیلاری ائله بو مسئله‏ یه یاناشدیقدا دئییب‏لر کی، سؤز صاحیبی اؤلسه ده، سؤز قالار.
بو کیچیک، گؤزل و قیسا سؤزلرین گؤزل‏لیک‏لریندن بیری ده باشقا دیل‏لردن تاثیرلنیب بیر آیری دیله تاثیر قویمالاری‏دیر. بونلاری بیر آز فرقله باشقا دیل‏لرده گؤرمک مومکون اولور. اؤرنک اوچون « بیر گول ایله باهار اولماز » مثلی‏نین منشه ‏یی و کؤکو بللی دئییل و اوست – اوسته بیر چوخ دیل‏لرده و فرهنگ‏لرده دئییلیر. عالیم‏لریمیزین یازدیقلارینا گؤره آتالار سؤزو « حیاتین موختلیف مسئله‏ لرینه عایید عیبرت آمیز مضمونلو قیسا کلام، حکمتلی سؤزلر، خالق مودریک‏لییی‏نین بدیعی ایفاده ‏سی، خالقین عومومی‏لشدیریلمیش تجروبه ‏سینی عکس ائتدیرن، خالق دونیا گؤروشونون، اونون عملی حیات فلسفه ‏سینین خولاصه‏ سی، قیسا و دولغون، ییغجام و معنالی بیر شکیلده ایفاده ‏سی، ایجتیماعی – تاریخی حقیقت‏لرین بدیعی ایفاده‏ سیندن عیبارت اولان، سون درجه ییغجام، موشخص حکیمانه ایفاده‏ لردیر » .
بیلدیییمیزه گؤره آتالار سؤزونون یازی‏یا آلینما تاریخی، اسکی بیر تاریخه مالیکدیر. اوْرخون یئنی‏سئی آبیده‏ لرده بو حکمت‏لی سؤزلردن ایزلر وار. داها سونرالار تورک دونیاسینین اؤیوندویو کاشغرلی محمودون، ده‏ یرلی کیتابی ساییلان « دیوان اللغات الترک» اثرلرینده بونلارین ۳۰۰ – دن چوخونا یئر آچمیشدیر. هابئله « ﻋﺗﺑﺔ‏‏الحقایق، قوتادغو بیلیک، دده قورقود، کوراوغلو» و خالق داستانلاریندا آتالار سؤزونه بوْل – بوْل راستلاشماق اولور. آتالار سؤزونون توپلانما تاریخی و مدوَن اولماسی صفوی دؤورونه قاییدیر. بو سؤزلرین توپلولاری‏نین هامیسی، دئییم‏لر، دویوملار، مثل‏لر، ایصطیلاحلار و … ایله دولودور. آتالار سؤزو قیسا بیر جومله‏ لردن عیبارت‏دیرلر کی، ایجتیماعی بیر ایش‏لری آنلادارلار. اؤرنک اولسون دئیه « کوْر کوْرا نئجه باخار، آللاه اونلارا اوجور باخار» – ی گؤسترمک اولار. بونلارین اوزون – قیسالاری دا اولار.
آتالار سؤزلرین توپلایانلار تأسوف‏له هامی‏لاری آتالار سؤزلرینی دئدیییمیز کیمی مثل‏لر، ئییم‏لر، دویوملار، ایصطیلاحلار و … ساییره ایله قاتیشمیشلار. بیر حالدا کی، بونلارین هره‏ سی‏نین اؤزونون یئری اولموشدور. بایرام طاهیر بی اوْف، ابوالقاسم حسین‏زاده‏ نین توپلادیغی آتالار سؤزونه یازدیغی اؤن سؤزده بونلارین ۳۰ – دان یوخاری نؤولرینی ذکر ائدیر. مقاله‏ میزین سونوندا ایران تورکلری ایچره آتالار سؤزونون توپلانماسی، نشری و قلمه آلینما تاریخینده کی یازیمیزی ۳ حیصَه‏ یه بؤلموشوک و بوسیرا ایله تقدیم ائدیریک.
‏۱.  ایراندا چاپ اولان و یا ایران تورک‏لری طرفیندن ایشله ‏نیب، چاپ اولان آتالار سؤزو.
‏۲. توپلانان « آتالار سؤزو» توپلولاری‏نین چاپ اولمایانلاری
‏۳. متفرقه توپلولاردا آتالار سؤزو.
‏۱ – ۱ « امثال تورکانه» : الده اولان و تانینان ان اسکی آتالار سؤزو توپلوسودور‏کی، بیر آذربایجانلی طرفیندن میلادی ۱۷ – نجی عصرین سونلاریندا و ۱۸ – نجی عصرین ایلک چاغلاری ماراغالی عابباس قولونون طرفیندن حاضیرلانیب. بو کیتاب بیر ال‏یازما کیمی قورونسادا، خوشبخت‏لیک‏له، میلادی ۱۹۹۶ – جی ایل باکیدا رسول اوغلو بؤیوک – ون تشبَوثو ایله چاپ اولوب و یایینلاندی. بو کیتابین بیرینجی مثلی بئله باشلانیب « آللاه وار رحیمی‏ده وار» و سونودا بئله بیتیر: « کؤپه‏کین کؤنلو کؤپک‏لن خوش اولور».
‏۲ – ۱ « دستان داستان » : فارسجا و عربجه متن‏دیر کی، فراهانلی ابوالقاسم اوغلو اکبر- ین هیمَتی ایله ۱۳۲۲ – ده یازیلمیش – قورتارمیش‏دیر. همین کیتاب ۱۳۷۸ – جی ایلین پاییزیندا دوکتور رحیم چاوش اکبری – ین همتی ایله تهراندا ۷۴۱ صحیفه‏ ده ایشیق اوزو گؤردو.  بو کیتابین آدی سهو اولاراق، « نامه داستان» گلمیشدیر، و دوکتور چاوش اکبری‏- ین دوکتورا پایان نامه ‏سی‏دیر. فراهانلی علی اکبر جومعه گونو صفر آیی‏نین ۲۷ – جی گونو ۱۲۶۹ – دا فراهانین « ساروق قصبه-سینده آنادان اولموش و ۶۰ ایل عؤمور سوردوکدن وفات ائتمیشدیر. او « دستان داستان » کیتابیندا بیر چوخلو تورکجه آتالار سؤزونه یئر وئرمیشدیر. همین کیتابین تورکجه مثل‏لریندن بیر نئچه ‏سینه کیفایت ائدیریک.
‏۱ . اوْد هر یئره دوشسه اؤزونه یئر آچار.
‏۲. بیر دلی قویویا بیر داش سالار؛ یوز بیلیجی چیخاردا بیلمز.
‏۳. ایت هورر کروان کئچر، ایته هورمک قالار.
۴. گوْودوش گوْودوشا دیییه‏ نده اوزون قره اولسون، سوٍپایا اؤزون خجالت‏دن تندیره سالار.
‏۳ – ۱ « امثال حکم در زبان محلی آذربایجان » : بو کیتاب ۵۰ ایل بوندان اوَل ۱۳۳۲ – ده علی اصغر مجتهدی‏- نین هیمَتی و تشبَوثوٍ ایله کی، ۲۵۰۰ هنده‏ ورینده آتالار سؤزونو ائحتیوا ائدیر تبریزده ایشیق اوزو گؤره بیلدی. بو کیتاب دؤنه – دؤنه تبریزده چاپ و هابئله ۱۹۸۵ – ده برکلی‏ده دوکتور حسن جوادی و ایلهان باشگؤز- ون اؤن سؤزلری ایله یایینلانمیشدیر. جنوبی آذربایجاندا چاپ اولان بو ایلکین « آتالار سؤزو» توپلوسو « آینایا نئجه باخسان اؤزووو هایله گؤررسن » سؤزو ایله باشلانیب و « یییه‏ ن ایله گییه‏ نین‏کین آللاه یئتیره ‏ر »  ایله ۲۸۶ صحیفه-‏ ده چاپ اولموشدور. « امثال و حکم در زبان آذربایجان » سون ایل‏لر تبریزده « تورکو دیلینده مثللر » آدی ایله یئنی‏دن باسیلدی. مجتهدی بو کیتابدا گلن آتالار سؤزونون فارسجایا ترجومه- ‏سی ایله برابر بیر سیرا شعرلری‏ده قئید ائدیب.
‏۴ – ۱ « جامع التمثیل » : همین کیتابی توپلایان ماکی‏لی حاج محمد رحیم نصرت الملک دیرکی بو آتالار سؤزو گونش ایلی ۱۳۳۴ – ده چاپ ائتدیره بیلمیش‏دیر. « جامع ‏التمثیل »  کیتابی « آللاهینان سازلاشان هامی‏نان سازلاشار » سؤز ایله باشلانیب و « شوراکنده توْخوم سپمه »  سؤزو ایله ۲۵ – نجی صحیفه‏ ده باشا چاتیب و ایکینجی فصلی « از هر چمن گلی » آدی ایله ۲۶ – نجی صحیفه‏ دن فارسجا باشلانیب و ۳۶ – نجی صحیفه ‏ده سونا چاتیر. دئمک بو کیتابین تورکجه بؤلومو فارسجادان چوخ اولموشدور.
۵ – ۱ « آتالار سؤزو یا گفتار نیاکان » : یعقوب قدس – ون توپلادیغی و اوچ مین هنده‏ورینده اولان بو کیتاب ۱۳۵۹ – نجی ایلین پاییزیندا تهراندا نشر نوید طرفیندن چاپ اولموشدور. چوخ تأسوف‏لر اولسون کی، بو کیتابین ایکینجی جیلدی یازانین وفاتینا گؤره ایشیق اوزو گؤره بیلمه‏ میشدی. آنجاق وارلیق درگی‏سینین ۷۹ – نجی ساییسیندا بیر موشتولوق کیمی او کیتابین قالانی‏نین وئریلمه‏ سی ذکر اولاراق بیر بخشی ده وئریلدی آمما یازیقلار اولسون کی، آردی کسیلدی. بو آتالار سؤزو کیتابی باشقا کیتابلارا گؤره فصیل‏لرینین، ایناملار، یئییب ایچمه ‏لر و .. بؤلمه ‏لر اساسیندا بؤلونمه‏ سی ایله سئچیلیر. یعقوب قدس – ون آتالار سؤزو کیتابی « آتاما یاتاق سالدیم، قالایچی یاتدی» سؤزو ایله باشلانیب؛ و « یوموشاق یئرین بئل‏داری‏دیر» مثلی ایله بیتیر. بو کیتابدا مثل‏لرین فارسجا آنلاملاری‏دا وئریلیب.
۶ – ۱ « آتالار سؤزو، عقلین گؤزو » : همین کیتابی دا ادبییاتیمیزین یورولماز آراشدیریجی‏سی دوکتور حسین فیض ‏الهی وحید ۱۳۶۶ – نجی ایلین پاییزیندا تبریزده نشرینه موفق اولموشدور. « آتالار سؤزو، عقلین گؤزو » فارسجا ۲۵ صحیفه ‏لیک اؤن سؤز ایله برابر، ۵ صحیفه‏ ده تورکجه مقدمه ایله چاپ اولموشدور. بو ۱۰۹ صحیفه‏لیک کیتاب « آت، آت اولونجا، صاحیبی مات اولار » سؤز ایله باشلانیب، و « یولدا یولداش، ائوده قارداش» سؤزو ایله سونا چاتیر.
۷ – ۱ « آتا بابالار دئییب‏لر » : بو کیتاب ۱۳۷۰ – نجی ایلین یای فصلینده تبریزده علی ظفرخواه – ین هیمَتی ایله ایشیق اوزو گؤره بیلمیشدیر. ۷۴ صحیفه ‏دن عیبارت اولان « آتا بابالار دئییب‏لر» کیتابی، « آج آپارار سوسوز گتیره ‏ر»، سؤزو ایله باشلانیب و « یییه‏ ن کیم، ایچن کیم»، سؤزو ایله بیتیر. بو کیتابدا بوتون آتالار سؤزو و ایصطیلاحلارین فارسجا ترجومه ‏سی ویریلیب.
۸ -۱ « آتالار نقلی » : تورکمن‏جه ایشیق اوزو گؤرن « آتالار نقلی» کیتابینی مراد دردی قاضی ۱۳۷۶ – نجی ایلین پاییزیندا چاپا یئتیرمیشدیر. بو ۱۷۵ صحیفه ‏لیک کیتاب‏دا آتالار سؤزونو یالنیز متن‏لری وئریلیب و هئچ بیر ترجومه ذکر اولونمامیشدیر. آتالار نقلی، حاجی طلایی ناشیرلییی طرفیندن چاپ اولموشدور.
۹ – ۱ « ضرب‏ المثل‏لر » : بو کیتاب ۷۴ – نجی ایل تبریزده زهره وفایی – نین همتَی ایله ۲۵ صحیفه‏ ده چاپ اولوب و یایینلانمیشدیر. خانم وفایی‏نین ترتیب وئردییی بو کیتاب، « اباد اولاسان خالخال،  بیری یاتار بیری قالخار » مثلی ایله باشلاییب و «یوٍرک دانا نوْختاسین قییم ائدر » سؤزو ایله سونا چاتیر. آتالار سؤزو حاققیندا بو کیتابدا نه بیر ترجومه و نه بیر ایضاح وئریلمه-‏ میشدیر.
۱۰ – ۱ « ائل سؤزلری » : توپلایان: محمد حسن یوسفی، ۱۳۷۷، تهران. بو کیتاب دئمک خمسه ماحالی‏نین آتالار سؤزونو ایفا ائدیر. بو آتالار سؤزونون باشقالارینا مزییتی بو اولا بیله‏ رکی، کیتاب ایکی الیفبادا اوخوجویا وئریلیر. عرب کؤکلو تورک و لاتین الیفباسی. بو اثرین ۲۲۵ صحیفه‏ سی عرب الیفباسی ایله و ۵۶ صحیفه‏ سی ایسه لاتین گرافیکاسی ایله چاپ و یایینلانمیشدیر کی، عرب الیفباسینداکی سؤزلرین فارسجایا ترجومه ‏لرینه ده یئر وئریلمیش‏دیر. بیرینجی مثل « آت اولور مئیدان اولماز، مئیدان اولور آت اولماز» سؤزو ایله باشلانسادا، ۱۴۷۸ – نجی مثل « یوز دانا پیچاخ دوزلتسه بیرینین دسته ‏سی اولماز» ایله باشا چاتیر.
آردی وار…

تهیه و تنظیم : الهام عبادی (‌ دبیر سرویس تورکی )