دسترسی ها

-‏ ایکینجی بؤلوم – اسکی قایناقلار
پایگاه خبری توران : تورک دیللی میللتلرین، ائله‏ جه‏ ده ایران تورکلرینین فولکلورو چوخ قدیم تاریخه مالیکدیر.
اسکی زامانلاردا بیر پارا خالق ادبیاتیمیزین نومونه ‏لری یازییا آلینمیشدیر. او جومله‏ دن تمامیله خالق ادبیاتی سیراسیندا یئر آلان دده قورقود کیتابی.
هابئله شیخ محمود کاشغری ده دیوان الغات الترک کیتابیندا اؤرنک اولاراق بیر چوخ بایاتی، آتا- سؤزو، مثل و … قیده آلمیشدیر. موختلیف اوْغوزنامه‏ لر، اویغور و اورخون الیفباسی ایله یازیلان قایناقلاردا ( کیتابلار و داش یازیلاری‏ندا) چوخلو اسکی تورک فولکلورو قورونوب، ساخلانیلمیشدیر. بونلارین بیر پاراسی هله بوگون ده دیلیمیزده موعیَن دییشیک‏لیکلره اوغرایاراق، یاشاماقدادیر.
۱۷ – جی عصیردن ایکی ده ‏یرلی قایناق الده وار. بیرینجیسی آغا جمال خونساری‏نین ( وفاتی، ۱۱۲۵ هجری قمری) صفویه دؤورونده اصفهاندا یازدیغی عقایدالنساء یا کولثوم ننه کیتابیدیر. بو کیتابدا قادینلارین موْهوم و خورافی عقیده ‏لری حاقیندا معلومات وئریلمیشدیر. بو کیتاب او زامانکی اصفهان شهرینین تورک و تاتلاردان عیبارت ائتنیک ترکیبینه منسوب اولان اینانجلار توپلوسودور.
ایکینجی فولکلور توپلوسو تبریزلی تاجیر الیاس موشیق طرفیندن یازیلمیشدیر. ۱۷۲۱ میلادی‏ده تبریزدن هشترخانا گئدن بو تاجیر، روس مامورلاری طرفیندن توتولموش، وار – یوخو الیندن آلینمیش، سورغو – ‏سوآلدان سونرا سوچسوز اولدوغونو ااثبات ائدینجه، اموالی اؤزونه قایتاریلمیشدیر. آنجاق اونون توپلادیغی نغمه‏ لر کیتابی مسکوْوایا گؤندریلمیشدیر. بو ۳۲۶ صحیفه ‏لیک کیتابدا کوراوغلو، مجنون، عاشیق قریب و شاه اسماعیل آدی ایله باغلی قوشمالار، محمدحسین‏ین عاشیق طرزینده سؤیله‏ دییی شعرلری، تجنیسلری و بایاتیلاری( عینی حالدا بیر پارا باشقا کلاسیک شاعرلریمیزین او جومله ‏دن نسیمی، فیضولی و ختائی‏نین اثرلری) داخیلدیر.
باشقا ده‏ یرلی قایناغیمیز، ۱۸۰۴ – جو ایلده یازیلان عندلیب قره‏ جه‏ داغی‏نین کیتابیدیر. بو کیتابدا یئددی آذربایجان ناغیلی ( فاطما ایله خسرو، ابراهیم، سلیمان، خاص پولاد، قلندر، یوسف و عبداله ناغیللاری) یازیلمیشدیر. کیتابدا کوراوغلو و اصلی کرم داستانیندان دا قوشمالار وئریلمیشدیر.
روس موستشریقلرینین چالیشمالاری
ایران – روس ساواشلاریندان سونرا روسلارین آیاغی آرازین قوزئی ساحیللرینه چاتمیشدیر. او زامانلار روس موستشریقلری آذربایجان شیفاهی خالق ادبیاتینا چوخلو ماراق گؤسترمیش، اونو یازییا کؤچوروب، نشر ائدیب، اؤیرنمیشلر. ائله ‏کی تزارلارین حؤکومتی دؤورونده آذربایجان فولکلورونون بوتون نووعلرینه عایید نومونه‏ لر روس قزئتلرینده چاپ اولموشدور.
آ.د. یئرینسوف ۱۸۹۰ – جی ایلده ۱۱۴ موللانصرالدین لطیفه ‏لرینی چاپ ائتمیشدیر. ایلک آذربایجان ناغیلی‏ دا ۱۸۲۵ – جی ایلده روس دیلینده چاپ اولموش، سونرالار اسمومیک، زاخاروف، کاشاروف بیر چوخ آذربایجان ناغیلینی توپلامیش و عوموما ده چاپ ائتمیشلر.
محمد شاه قاجار دؤورونده الکساندر خوْدوزکو آدلی بیر شرق شوناس نئچه ایل تبریزده و رشت‏ده روس دؤولتی‏نین کوْنسولو اولموشدور. و بو فاصله‏ ده بیر چوخ آذربایجان و گیلک فولکلور نومونه ‏لرینی توپلامیشدیر. اونون ۱۸۴۲ – جی ایلده نشر ائتدییی کیتابدا کوراوغلو دستانی‏نین اوْن اوچ قوْلو، بیر موفصَل مقدمه ایله چاپ اولموشدور. خوْدوزوکونون روسجایا چئویردییی کیتابین اصیل تورکجه، فارسجا متنی بوگون پاریس موزه‏ سینده ساخلانیلیر. بو نوسخه قاراداغلی عاشیق صادق دیلیندن آلینمیش و محمود خان دنبلی و میرزا عبدالوهاب کاتب آدلی شخصلرین الیله تبریزده قلمه آلینمیشدیر.
ایراندا تورک فولکلورشوناسلیغی
کئچن عصرین سون ایللرینده موللا حسن ادیب اهری ( طوطی ) ، موللا مصطفی و محمد باقر خلخالی اؤز اثرلرینده بیر چوخ خالق ادبیاتینین نومونه‏ لرینی گتیرمیشلر. موللا مصطفی علی اوغلونون یازدیغی تورکجه – فارسجا نیصابدا ۴۰۰ آذربایجان آتالار سؤزو قئیده آلینمیشدیر. محمد باقر خلخالی‏نین ده ثعلبیَه یا تولکو کیتابیندا چوخلو آتالار سؤزو و لطیفه‏ لر نظمه چکیلمیشدیر. دئدیییمیز کیمی کوراوغلو داستانی‏نین دا ایلک دفعه تبریزده یازییا آلینمیشدیر.
دبلره گلینجه ایلک دفعه ۱۳۰۳ – ده تبریزده چاپ اولان میر مهدی اعتمادین ( گلینلر بزه‏ یی ) کیتابیندان آد آپارماق لازیمدیر، دفعه‏ لرله ایراندا چاپ اولان بو کیتاب عروض وزنینده منظوم بیر اثردیر. اوندا آذربایجانلیلارین ائولنمه دبلریندن صحبت گئدیر.
۱۳۰۰ شمسی- ده اینگیلیسلرین حیمایه‏ سی آلتیندا رضاخان کودتا ائدیب، تدریجا ایشلری اله کئچیردیکدن سونرا ۱۳۰۴ – جی ایلدن ایراندا رسمی حالدا شوْونیستی بیر حؤکومت قوردو، بو حؤکومتین اصل آماجلاریندان بیری ایران تورکلرینی اؤز دیلی و فولکلوروندان اوزاقلاشدیرماق‏ایدی.
پهلوی رژیمینین سونونا قدر ۱۳۵۷ – جی ایله سورن بو سیاست نتیجه‏ سینده تورک دیلینده هئچ بیر اثرین یایینلانماسینا امکان وئریلمه ‏دی. فولکلوروموزون توپلانماسی و آراشدیرماسی اوچون هئچ بیر امکان آچیلمادی، عکسینه تورکجه کیتابلار، دولت کیتابخانالاریندان، ائولردن ییغیلدی، دولت مامورلاری طرفیندن باشاردیقجا آرادان آپاریلدی.
بونونلا بئله قیسا بیر دؤورلرده آذربایجاندا آز، چوخ تورک فولکلورو حاقیندا اثرلر مئیدانا چیخا بیلدی. ایراندا ایلکین تورک خالق ادبیاتی نومونه‏ لرینی آذربایجان آراشدیرماچیلاری طرفیندن توپلانیب، یاییلمیشدیر. حجم‏جه بو حاقدا یازیلان کیتابلار و مقاله‏ لرین ۹۵%‏دن چوخونو آذربایجان یازیچیلاری و آراشدیرماچیلاری یازمیشلار.
قشقایی یازیچیلاری سون اون ایلده فعال شکلده بو حاقدا ایشه باشلامیشلار. همین ایللرده عذاری‏نین آذربایجان خالق ماهنیلاری، میر مهدی اعتمادین گلینلر بزه‏یی کیتابی‏نین ایکینجی یایینی چوخلو آرتیرمالار ایله بیر داها یایینلاندی.
حبیب ساهر، محمدعلی قوسی ( سونرالاردا دوکتور فرزانه آدیله تانینمیش فولکلورشوناس )، حسین امید ، صابر زمان و باشقالاری او دؤورده فولکلور ساحه ‏سینده چالیشانلاردان ایدیلار.
۱۳۳۱ – جی ایلده دوکتور علی اصغر مجتهدی توپلادیغی ۲۵۰۰ آتالار سؤزو و مثللری فارسجایا چئویری‏سی و ایضاحاتی ایله نشر ائتدی. همین ایلده علی تبریزلی ( اصلی کرم ) دستانینی، سونرا دا کاظم سردرودی ایله بیرلیکده عاشیق قریب و شاه صنم دستانینی یایینلادی.
۱۳۴۳ – جی ایلده محمد علی فرزانه‏ نین بایاتیلار کیتابی دولغون بیر اؤنسؤز ایله نشر اولدو. بو کیتاب سونرالار بیر نئچه دفعه یئنی‏دن باسیلیب، یایینلاندی. همین کیتابدا بایاتیلاردان باشقا لایلالار، آغیلار و سایاچی سؤزلری ده داخیلدیر.
۱۳۴۱ – جی ایلدن ۱۳۴۷ – جی ایله قدر تبریزده صمد گیل ( صمد بهرنگی، بهروز دهقانی، علیرضا نابدل و …) بیر چوخ فولکلور نومونه ‏لری توپلادیلار. صمد بهرنگی‏نین پاره – پاره کیتابی‏نین سونونا بایاتیلار دا ائکلنمیشدیر ( ضمیمه اولموشدور). صمد گیل ۱۳۴۵ – جی ایلده قوشماجالار و تاپماجالار مجموعه ‏سینی یایینلاییب، هامان ایللرده بیر چوخ آذربایجان ناغیللارینین فارسجایا چئویرمه ‏سینی ( داستانهای آذربایجان ) آدی ایله بیر مجموعه‏ده نشر ائتدیلر.
دوکتور سلام ا… جاوید ۱۳۴۴ – جی ایلده ( آذری فولکلور صحیفه ‏لری) کیتابی‏نین بیرینجی جیلدینی، ۱۳۵۸ – جی ایلده ایسه اونون ایکینجی جیلدینی ( آذربایجان فولکلوروندان نومونه ‏لر ) آدی ایله نشر ائتدی.
۱۳۵۴ – نجی ایلده سید ابوالقاسم انجوی شیرازی‏نین دوزنله‏ دییی ( ترتیب ائتدییی ) آذربایجان و همداندا قیش ایلنجه ‏لری، دبلری و اینانجلاری کیتابی تهراندا چاپدان چیخدی.
۱۳۵۵ – نجی ایلده دوکتور حسین محمدزاده صدیق، عاشیق یارادیجیلیغی حاققیندا یازدیغی عاشیقلار کیتابی‏نین فارسجا چاپینا ایجازه آلدی.
بونودا قئید ائتمک لازیم‏دیر کی، ۱۳۴۲ – نجی ایلدن ۱۳۵۷ – نجی ایله قدر آرا – سیرا چیخان کیتابلار چوخ چتینلیکله، بعضا ده مخفی حالدا چاپدان چیخیب و محدود داییره‏ ده یاییلمیشدی.
آردی وار…

تهیه و تنظیم : الهام عبادی ( دبیر سرویس تورکی )