دسترسی ها

به گزارش توران به نقل از شهریار، ولی این روزها گروهی دیگر هم شکل گرفته؛ آنها که در بحث جمعیت از توسعه حرف می‌زنند.  هر چند خود این گروه هم چند دسته هستند اما به هر حال دیگر حرفشان قدرت نیست، بلکه از توسعه ای حرف می زنند که متقابل است، جامعه ای که باید تلاش کند تا جمعیتش را به توسعه یافتگی برساند و جمعیتی که جامعه را توسعه یافته کند.

جمعیت یکی از مهمترین بحث ها از شکل گیری جوامع بوده است. برخی آن را یکی از ابزار قدرت می دانستند و برخی دیگر تهدید.

موضوع جمعیت در ایران بحث جدیدی نیست، در دهه ۵۰ و ۶۰ میلادی با حضور نماینده ایران در سازمان ملل اولین گام در راستای کنترل جمعیت در ایران برداشته شد. در همان سال هایی که با انقلاب سفید رژیم پهلوی جمعیت زیادی از مردم روستایی روانه شهرها شدند و بزرگترین تهدید جمعیتی شهرها و انتقال فقر از روستا به شهرها آغاز شد.

با این وجود رشد جمعیتی در ایران متوقف نشد و تا دهه ۷۰ خورشیدی این روند ادامه داشت. به اذعان آمار رسمی در سال ۱۳۷۳ جمعیت ایران به تعادل رسید. گرچه در سال های بعد مشخص شد روند کنترل جمعیتی شدید در آن سال ها و با ادامه آن در دهه۸۰ جمعیت کشور به سمت پیر شدن حرکت کرده است. در سال ۱۳۹۳ با سخنرانی مقام معظم رهبری و ابلاغ سیاست های جمعیتی روند کنترل سخت جمعیت در ایران به پایان رسید.

جمعیت ۸۰ درصدی شهرها

محمدباقر بهشتی استاد اقتصاد دانشگاه تبریز و عضو شورای شهر تبریز با بیان اینکه از جمعیت ۱۸ میلیون نفری ایران در سال ۱۳۳۵ حدود ۳۰ درصد جمعیت در شهرها ساکن بودند می گوید: در سال ۱۳۹۵ از جمعیت ۸۰ میلیون نفری کشور حدود ۷۴ درصد در شهرها ساکن هستند و این نشان می دهد جمعیت شهرها بسیار بالا رفته است و این لزوم برنامه ریزی در این خصوص را نشان می دهد. امروز ما با پدیده مهاجرت مواجه هستیم.

شهرها و جمعیت

فریدون بابایی اقدم عضو شورای شهر تبریز و استاد برنامه ریزی شهری دانشگاه تبریز در این خصوص می گوید: جمعیت و مطالعات مربوط به آن رکن مهمی از برنامه ریزی ها است. از خدمات شهری که شهرداری به شهروندان ارائه می کند تا خدماتی که دیگر دستگاه ها به شهروندان ارائه می دهند، نیازمند مطالعات جمعیتی است.

او می افزاید: وقتی می خواهیم کاری کنیم باید مطالعات جمعیتی از نرخ رشد جمعیت و میزان جمعیت پذیری مناطق را بگیریم و بر اساس آن اقدام کنیم.

این استاد دانشگاه با انتقاد از بی توجهی ها به مقوله مطالعات جمعیتی می گوید: بیشتر اقداماتی که در این حوزه انجام می شود سطحی و ویترینی است و این نادیده گرفتن مسائل جمعیتی موجب شده در مناطقی با مقوله انباشت جمعیت مواجه شویم.

جمعیت و توسعه شهرها

یکی از مباحث مهم در “نظریه‌های رشد جمعیت” ارتباط جمعیت با توسعه است. رابطه مفاهیم جمعیت و توسعه را می‌توان از دو زاویه مورد بررسی قرار داد: تاثیر توسعه روی جمعیت و تاثیر جمعیت روی توسعه. از این طریق است که رابطه متقابل دو مقوله اجتماعی به روشنی درک می‌شود.

محمد باقر بهشتی با بیان اینکه هر جمعیتی باعث توسعه نمی شود اظهار می کند: جمعیتی می تواند عامل توسعه باشد که از لحاظ علمی و توانایی فعالیت بالا داشته باشد ولی در غیر این صورت اگر با جمعیتی مواجه باشیم که توان کار کردن نداشته باشد، بیمار باشد، بی سواد باشد در واقع یک گروه مصرف کننده داریم.

او معتقد است: قبل از اینکه توسعه در شهرها رخ بدهد ابتدا باید شهروندان از نظر کیفی رشد کنند و به توسعه برسند، با جمعیت فعلی رسیدن به توسعه بسیار مشکل است.

بابایی اقدم نیز تاکید می کند: مدیریت شهری باید بر اساس آمارهای جمعیتی و آهنگ تغییر جمعیتی اقدام به  توزیع امکانات کند، درصورتیکه در سال های گذشته شاهد این بودیم که توجه خاصی به آن نشده و اکثر کارها قائل به شخص است.

شهرداری تبریز یکی از ۳۰۰۰ شهر ایران است که مانند دیگر شهرها برای توسعه یافتن شهروندان مسئولیت محدود دارد. اما با وجود این مشکل تلاش کرده است نسبت به تربیت نسل جدید قانونمند و علاقه مند به شهر اقدام کند. از مهمترین اقدامات شهرداری تبریز تدوین کتاب های آموزش شهروندای است.

شهردار تبریز درباره این اقدام می گوید: اگر بخواهیم شاهد ارتقا فرهنگ شهرنشینی در کشور باشیم باید به سمت آموزش برویم و بهترین زمان برای این آموزش به دانش آموزان دبستان و راهنمایی است. فردی که در آینده می‌خواهد وارد جامعه شود باید بداند چگونه در محیط شهر زندگی کند.

توزیع عادلانه امکانات شهری در مناطقی که در سال های گذشته با بی توجهی مواجه شده بودند یکی دیگر از اقدامات مهم در دوره اخیر شهرداری تبریز است. از ساخت فرهنگسرا که محل آموزش است تا ساخت پارک و فضای ورزشی همه و همه برای توسعه یافتن شهروندانی است که در مناطق کم برخوردار حضور دارند.

حاشیه نشینی؛ محصول رشد جمعیتی یا انتقال فقر؟

محمدباقر بهشتی می گوید: نگاه ها به مقوله جمعیت باعث شد تا مهاجرت به شهرها افزایش یابد و در کنار آن با موضوع حاشیه نشینی مواجه شدیم. کسانی که با این شرایط در شهرها حضور دارند نیازمند خدمات هستند در صورتیکه نمی توانند از لحاظ مالی به شهر کمک کنند.

بابایی اقدم با رد این نظر که حاشیه نشینی محصول رشد جمعیت است می گوید: حاشیه نشینی بر اساس نظریه های مختلف کارشناسان برنامه ریزی شهری فراتر از بحث جمعیت است، حاشیه نشینی در واقع انتقال است.

او می گوید: برای حل مشکل حاشیه نشینی باید ابتدا آنها را به رسمیت بشناسیم، باید به روستاها برگردیم و روی طرح های موضعی کارکنیم و کاری کنیم که روستاییان در همان محل تثبیت شوند. در شهرها هم باید این افراد را به رسمیت بشناسیم. از زمینی که در آن سکونت دارند تا بقیه موارد.

جمعیت و توسعه

کارشناسان حوزه جمعیت معتقدند، جمعیت می‌تواند به عنوان یک عامل مستقل تاثیراتی بر رشد اقتصادی، نیروی انسانی، عرضه منابع، محیط زیست و بهداشت و سلامتی داشته باشند. بابایی اقدم نیز با تاکید بر این اصل می گوید: امروز جهان در بحث توسعه، به موضوع توسعه پایدار رسیده است که در بند یازدهم موارد هفده گانه موضوع توسعه پایدار شهرها را مطرح می کند که مواردی مانند امید به زندگی، مشارکت شهروندان در مسائل مختلف، تحصیلات و غیره در آن مطرح است.

او می افزاید: در برخی از موارد مانند امید به زندگی کودکان در هنگام تولد به  اندازه کشورهای توسعه یافته رسیده ایم، اما در موضوعی مانند مشارکت و احساس مسئولیت در موارد شهری هنوز با استاندارد ها فاصله داریم.

آنچه مشهود است اهمیت جمعیت در توسعه شهرهاست. جوامع شهری در کشور به دلیل حضور بسیاری از جمعیت در شهرها، کاهش نرخ رشد و احتمال پیر شدن جمعیت و به تبع آن کاهش قدرت تولید و نیاز به خدمات رفاهی و اجتماعی بیشتر، همه و همه چالش هایی است که شهرها را تهدید می کند که مدیریت شهری با قدرت محدود قانونی اما خدمات فراوانی که در همان قانون برایش طراحی شده باید با این چالش مواجه شود.

مجید پالوایه